قوانین آیین دادرسی کیفری شامل مجموعه‌ای از مقررات و قواعد می‌شود که برای کشف جرم، تعقیب متهمان، تحقیقات مقدماتی اثبات جرم، میانجی‌گری در دعوی، صلح میان طرفین دعوی، نحوه رسیدگی، صدور رای دادگاه، نحوه اعتراض به آرای صادره، اجرای رای صادر شده و… وضع می‌شود. در این میان شکایت کیفری در واقع به بررسی تحقق یک جرم و مشخص شدن مجرمان و تعیین مجازات برای آن‌ها مربوط می‌شود. لذا زمانی انجام می‌شود که رفتاری مخالف قانون توسط شخصی انجام گرفته باشد و فرد دیگری نسبت به آن معترض باشد.
دعوای کیفری از طرف فرد شاکی علیه مجرم مطرح و محل رسیدگی به شکایت کیفری در دادسرا است. در ادامه درباره شکایت کیفری، مراحل انجام و رسیدگی به آن در ایران وکالت شرح خواهیم داد.
شکایت کیفری چیست؟
شکایت کیفری نوعی از شکایت است که علیه شخصی که مرتکب عملی خلاف قانون شده تنظیم می‌شود، در ادامه رسیدگی به دعوی کیفری، قانون آن شخص را مجرم شناخته و برای او مجازات در نظر می‌گیرد. شکایات کیفری به دو شکل دستی و در فرم‌های مخصوص قابل ارائه است. اصولا اگر برای پیشبرد شکایت‌های کیفری خود از بهترین وکیل کیفری کمک بگیریم، او اقدام به تنظیم شکوائیه‌ای منظم و دقیق بر پایه مستندات خواهد کرد و شانس موفقیت موکل در دادگاه افزایش می‌یابد.
توجه داشته باشید که برخی جرم‌ها نیاز به شکایت خواهان ندارند و مرجع قضایی برای رسیدگی به آن اقدام خواهد کرد. در واقع در جرائم قابل گذشت مانند توهین و فحاشی، رسیدگی به دعوی منوط به طرح آن از طرف یک شاکی است. اما در جرائم غیر قابل گذشت مانند قتل، نیازی به این کار نیست و دادسرا بدون شکایت شاکی، فرایند بررسی به جرم رخ داده را به جریان خواهد انداخت.
نحوه تنظیم شکوائیه برای دعوی کیفری با دادخواست حقوقی متفاوت است و نیاز به رعایت تشریفات خاصی که برای دادخواست حقوقی در قانون ذکر شده است، در شکواییه کیفری نیست.
ابتدا شکایت کیفری در دادسرا یا حتی کلانتری محل مطرح شده و در ادامه رسیدگی به روند پرونده در دادگاه مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در واقع در دادسرا تحقیقات مقدماتی بررسی وقوع جرم صورت می‌گیرد و بعد از اتمام آن، پرونده برای صدور حکم به دادگاه کیفری ارجاع داده خواهد شد. لازم به ذکر است که رسیدگی به برخی جرائم، بدون نیاز به طرح در دادسرا، در دادگاه انجام می‌شود.
اقامه دعوای کیفری به چه صورت است؟
آموختیم که شکایات کیفری عبارتند از طرح دعوا علیه فرد یا افرادی که مرتکب جرم شده و طبق قانون باید مجازات شوند. قانونگذار در حمایت از حقوق ضایع شده افراد، دعوای کیفری در دادسرا یا سایر مراجع قضایی مطرح کرده و از حق و حقوق آن‌ها دفاع می‌کند. افراد باید در صورتی که با جرمی مواجه شدند، حتما پیگیری‌های لازم برای طرح شکایات کیفری را انجام دهند تا به جرم مورد نظر رسیدگی شود.
برای اقامه شکایت کیفری، شاکی یه به تنهایی یا با کمک وکیل دعوای اقدام به تنظیم شکوائیه بر علیه مجرم کرده و به دادسرا یا کلانتری محل ارائه می‌کند در ادامه منتظر بررسی و رسیدگی به پرونده توسط مراجع قضایی خواهد شد. در حین پروسه می‌توان روند پیگیری پرونده را جویا شد یا از طریق پیامک و ابلاغیه آن را دریافت کرد.
نمونه فرم شکایت کیفری (به صورت متن و عکس)
ذکر کردیم که برای طرح شکایت کیفری باید شکوائیه را دستی نوشت یا فرم‌های مخصوص آن را پر کرد. لذا در ادامه نمونه فرم اقامه دعوی کیفری را برای شما قرار داده‌ایم. این فرم را می‌توان از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، برای مرجع قضایی مورد نظر، ارسال کرد.
نمونه متن شکایت کیفری
ریاست محترم دادگاه
با سلام
احتراما به استحضار می رساند:
اینجانب، …………..، به کد ملی…………..، کارمند و ساکن در …………. شکایت خود، از جرم ضرب و جرح را به شرح زیر، خدمت آن مقام محترم، عرض می دارم و از آن مرجع، تقاضای رسیدگی و صدور حکم و مجازات مجرم و جبران خسارت خود را دارم.
در مورخ …………..، جناب آقای…………..، همسر سابق بنده، به منزل اینجانب، مراجعه کرده و با چاقو، اقدام به ایراد جراحاتی در بدن بنده نمودند که در این خصوص، گزارش کلانتری، نامه پزشکی قانونی و شهادت شهود، موجود است.
مراحل ثبت شکایت کیفری در دادسرا
برای رسیدگی به شکایت کیفری در دادسرا، شاکی باید از روند اقامه دعوا و مراحل ثبت شکوائیه آگاهی کاملی داشته باشد تا پرونده باز شده با موفقیت به پایان برسد و مجرم یا مجرمان احتمالی مجازات شوند. مراحل ثبت شکایت کیفری، به صورت زیر است:
- در ابتدا، شاکی باید در سامانه ثنا حساب کاربری باز کند. برای این کار می‌توان به صورت حضوری یا به صورت اینترنتی به آدرس adliran.ir و یا از طریق دفاتر خدمات قضایی اقدام کرد.
- در ادامه شاکی باید متن شکواییه خود را تنظیم کرده و فایل ورد آن را در محلی مانند تلفن همراه خود ذخیره کند.
- در این مرحله شاکی با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی، دعوای کیفری خود را در نمونه فرم شکواییه، قرار می‌دهد و توسط دفتر فوق، به دادگاه، ارسال می‌کند. هزینه دادرسی شکایت کیفری و هزینه تعرفه خدماتی که توسط دفاتر خدمات قضایی ارائه شده را نیز باید در این مرحله پرداخت کرد. البته، همانطور که قبلا اشاره کردیم می‌توان شکایت کیفری را به صورت کتبی یا شفاهی، با مراجعه به دادسرا و نیروی انتظامی نیز مطرح کرد و ضابطین دادگستری، موظف به پذیرش این شکایت، تشکیل پرونده و ارسال آن برای دادستان هستند.
نکته مهم در این مرحله این است که شاکی باید اطلاعات کامل خود اعم از نام و نام خانوادگی، نام پدر، سن، شغل، میزان تحصیلات، وضعیت تاهل، تابعیت، مذهب، شماره شناسنامه، شماره ملی، نشانی دقیق، آدرس ایمیل (در صورت وجود)، شماره تلفن ثابت، همراه و کد پستی خود را در فرم شکایت کیفری ثبت کند. چنانچه شاکی چنین اطلاعاتی از متشکی عنه را داشت نیز می‌تواند در فرم وارد کند. علاوه بر این موارد، شاکی باید موضوع شکایت، تاریخ و محل وقوع جرم، میزان زیان وارده و مورد مطالبه و ادله و مستندات وقوع جرم را در نیز در نمونه فرم شکایت، درج کند.
شکایت کیفری با حقوقی چه تفاوتی دارد؟
در ادامه به بررسی تفاوت‌های دعاوی حقوقی و کیفری می‌پردازیم. مهمترین مورد اینکه برای شروع یک شکایت کیفری باید ابتدا شاکی به دادسرا مراجعه کرد و شکایت‌نامه خود را در فرم‌های مخصوص یا به صورت دست نویس تنظیم کند. بعد از دادسرا و مراحل بازپرسی، پرونده کیفری به دادگاه ارسال می‌شود.
اما پرونده‌های حقوقی به طور مستقیم به دادگاه فرستاده می‌شوند. دیگر اینکه در پرونده‌های حقوقی ابتدا باید فرم‌های دادخواست دادگستری را تهیه و تکمیل و آن را به مرجع قضایی ارائه کرد. رای دادگاه کیفری منجر به مجازات یکی از طرفین یا هر دو خواهد شد اما برخی اوقات هم یکی از طرفین یا هر دو ممکن است تبرئه شوند.
در حالیکه در دعاوی حقوقی، دادگاه مجرم را به احقاق حق قانونی شاکی ملزم می‌کند. اشاره کردیم که شکایت‌های کیفری را می‌توان در هر شکل و فرمی به مرجع قضایی ارائه کرد اما شکایت حقوقی را باید حتماً با تهیه فرم دادخواست و تکمیل آن و ارسال به مرجع قضایی مطرح کرد. در برخی موارد دعوای کیفری شکایت شاکی باعث بسته شدن پرونده نمی‌شود مانند رشوه، قتل و… . در دعوای کیفری به شخصی که شکایت می‌کند، شاکی و طرف مقابل را متشاکی یا متهم یا متشکی عنه می‌گویند. اما در شکایت حقوقی شاکی با عنوان خواهان و طرف شکایت با عنوان خواسته مطرح می‌شوند. درهمین راستا، به برگه دعوت متهم به دادگاه در شکایت کیفری، احضاریه و در شکایت حقوقی، اخطاریه می‌گویند.
برای شکایت کیفری چه شرایطی نیاز است؟
تنظیم شکوائیه کیفری دارای یکسری شروط است که باید با توجه به آن‌ها شکایت‌نامه را تنظیم کرد و در ادامه این موارد را شرح می‌دهیم:
- اهلیت داشتن
برای اقامه شکایات کیفری، شخص شاکی باید اهلیت داشته باشد که در قانون جمهوری اسلامی ایران به معنای داشتن سن لازم است (دختران ۹ سالگی و پسران ۱۵ سالگی)، اما رویه عملی دادگاه معمولا سن ۱۸ سالگی را در نظر می‌گیرد. اگر شاکی به سن لازم نرسیده باشد، ولی یا قیم او می‌تواند برای طرح شکایت اقدام کند.
- شکایت شاکی
برای رسیدگی به برخی جرایم مثل تجاوز به حریم شخصی، تهدید، دزدی، وصول چک کیفری و… حتما باید شاکی علیه متشاکی، طرح دعوای کیفری کند وگرنه فاقد جنبه و پیگیری عمومی است مانند توهین و فحاشی.
- اعلام و اخبار ضابطين دادگستری
اما در جرایم عمومی و غیر قابل گذشت، طبق اعلام و گزارش ضابطین دادگستری، تعقیب جرم آغاز می‌شود.
- اظهار و اقرار متهم
- جرایم مشهود
- شکوائیه کيفری
مدارک مورد نیاز برای ثبت شکایت کیفری
برای طرح شکایت کیفری نیاز به تهیه یکسری مدارک برای ارائه به مراجعه قضایی است از جمله:
- نام کاربری و رمز عبور سامانه ثنا
- مدارک هویتی شاکی
- تنظیم شکایت
- تنظیم شکایت‌نامه بر روی نمونه فرم شکواییه یا بر در قالب یک فایل ورد
- هر گونه ادله مبنی بر اثبات وقوع جرم مانند سند، اقرار، شهادت، نامه پزشکی قانونی، استشهادیه و… .
نحوه رسیدگی به شکایت کیفری
چنانچه اختلاف پیش آمده میان دو طرف، جنبه کیفری داشته باشد، شاکی می‌تواند دعوای خود را مطرح کنه تا تحت شرایطی معین به آن رسیدگی شود. در واقع رسیدگی به یک شکایت کیفری در دادسرا، زمانی شروع می‌شود که شاکی اقدام به طرح شکایت علیه متشاکی در مراجع قضایی کند. در این صورت مراحل قانونی بررسی جرم انجام خواهد شد.
انواع شکایت کیفری
انواع شکایت کیفری، طبق ماده ۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری شامل موارد زیر است:
- شکایت شفاهی: چنین شکایتی، پس از وقوع یک جرم قابل گذشت یا غیر قابل گذشت، با مراجعه شاکی به نیروی انتظامی یا دادسرا جهت اقامه دعوای و طرح شکوائیه آغاز می‌شود و با در نظر گرفتن ماده ۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری، ضابطان دادگستری، موظف به پذیرش شکایت، درج آن در صورت‌مجلس، تحویل رسید ثبت شکایت به شاکی و ارسال پرونده به دادستانی می‌باشند.
- شکایت کتبی: که پس از وقوع یک جرم قابل گذشت یا غیر قابل گذشت، با مراجعه شاکی به نیروی انتظامی یا دادسرا یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و تهیه فرم شکایت‌نامه برای ارسال به دادگاه، آغاز می‌شود. شاکی شکوائیه کتبی خود را می‌تواند به صورت حضوری نیز به ضابطین دادگستری در نیروی انتظامی یا دادسرا تحویل دهد و آن‌ها نیز مکلف به دریافت و ثبت شکایت‌نامه و ارائه رسید به شاکی و ارسال پرونده برای دادستانی هستند.
شکایت کیفری چه عواقبی دارد؟
مجازات شکایت کیفری می‌تواند حبس، شلاق و یا جزای نقدی برای مجرم باشد. در صورتی که در دعوای حقوقی، دادگاه هنگام صدور رای برای شخص محکوم در دعوا، مجازاتی در نظر نمی‌گیرد و این فرد صرفا ملزم به پرداخت حقوق قانونی و ضرر و زیان خواهان خواهد شد و باید تکالیف خود در قبال خواهان انجام دهد.
مدت زمان و هزینه ثبت شکایت کیفری
اقامه شکایات کیفری قطعا هزینه‌هایی را برای شاکی به همراه خواهد داشت. در واقع زمان و هزینه شکایت بستگی نوع شکایت مطرح شده دارد. برای صرفه جویی در هزینه و زمان در پرونده‌های کیفری بهتر است از همان ابتدا از راهنمایی و کمک بهترین وکیل کیفری استفاده کنید تا احتمال موفقیت شما در پرونده افزایش یافته و با تکرار اشتباه مجبور به پرداخت هزینه‌های اضافه نیز نشوید. در این صورت رسیدگی به شکایت نیز با سرعت بیشتری انجام خواهد شد. لازم به ذکر است که هزینه‌های طرح شکایت کیفری متغیرند و تعیین یک مقدار ثابت امکان ندارد.
جمع بندی
در پایان دریافتیم که شکایت کیفری، نوعی از اقامه دعوای است که در آن فردی مرتکب عملی خلاف قانون شده و فرد دیگری از او شکایت می‌کند. در برخی موارد تا زمان طرح شکایت از طرف شاکی، مدعی العموم دخالتی نخواهد کرد مانند توهین و… اما در بزه‌هایی مانند قتل و رشوه، مدعی العموم بدون طرح شکایت از طرف شاکی نیز می‌تواند به جرم رسیدگی کند. برای اقامه شکایت کیفری در دادسرا توصیه می‌شود به بهترین وکیل کیفری مراجعه کنید تا با کمک دانش و تبحر او، درصد موفقیت شما در پرونده افزایش یابد.
سوالات متداول شکایت کیفری
وظیفه دادگاه کشف جرم نیست و تنها کیفر خواستی که از سوی دادسرا برای آن ارسال شده را بررسی و متهم را محاکمه خواهد کرد اما وظیفه دادسرا این است که بعد از کشف قطعی جرم، کیفر خواست و قرار مجرمیت را تنظیم و برای دادگاه ارسال کند.
در چنین شرایطی شاید بتوان نسبت به رای صادر شده اعتراض کرد که البته این کار فقط در برخی پرونده‌ها قابل انجام است. تفاوت دادسرا و دادگاه کیفری چیست؟
اگر شکایت کیفری به نتیجه نرسد چه اتفاقی می افتد؟