امروزه در صنایع نفت و گاز، در بخش‌های گوناگون بالادستی و پایین دستی همانند استخراج نفت و گاز، ساخت خط لوله و پالایشگاه، احداث کارخانه‌های تولید فرآورده‌های پتروشیمی و نفتی، خرید و فروش نفت و گاز و بسیار اعمال تجاری دیگر که قراردادهایی مبتنی برآن ها منعقد می‌گردد.
داوری در حوزه نفت و گاز، حضور وکیل دعاوی نفت و گاز و مشاوران حقوقی و فنی به جهت آن است که این قراردادها در مراحل اجرا با مشکلی مواجه نشوند و اگر هم اختلافی بین طرفین بوجود آمد، با کمترین مقدار و به حداقل رساندن آسیب‌ها به این مشکلات رسیدگی شود. در این نوشته از ایران وکالت ، با ما همراه باشید تا به بررسی تاریخچه داوری در حوزه نفت و گاز بپردازیم.
تاریخچه داوری در حوزه نفت و گاز
تاریخچه داوری در حوزه نفت و گاز با سطوح بین المللی، مرتبط با حقوق قراردادهای گازی و نفتی، و تحولاتی که بر روی این نوع مسائل تاثیرگذار است، می‌باشد. مطالعه این نوع تحولات و آرای داوری‌ها به روشنی نمایانگر تاثیر و انعکاس معادلات سیاسی و اقتصادی در داخل کشور و همچنین در سطح بین المللی، روابط قدرت با ساختار و ارگان‌های حقوقی پذیرفته شده هر کشور در صنعت نفت و گاز آن است.
بر این اساس با متحول شدن این نوع معادلات، ساختارهای قراردادی میان کشورهای نفت خیز در حال توسعه و کمپانی‌های بین المللی تحت تاثیر قرار می‌گیرد که نتیجه آن زوال رژیم امتیاز و ظهور ساختارهای قراردادی گوناگون است.
شروط داوری در حوزه نفت و گاز نیز مانند سایر شروط پیکره و واحد ساختاری قراردادها، از این تحولات بی نصیب نمانده و راه تکامل را در پیش گرفته است. نواقص عملی شروط داوری قراردادهای قبل از ربع سده گذشته، رشد فزاینده نهادهای داوری و مقررات متحد الشکل موجب تسریع تغییرات و دگرگونی‌ها در شروط داوری شده است.
داوری در حوزه نفت و گاز با سطوح بین المللی و شروط آن، یکی از کلیدی ترین شروط مندرج در این گونه در این نوع از قراردادها است و میتوان با بکارگیری فرمول‌های مناسب قدرت مانور زیادی را در تامین منافع کشور یا شرکت درگیر اختلاف، ایجاد نماید.
در همین راستا جهت گیری‌های برخی قانون گذاران در برخی کشورهای تولید کننده و صادرکننده صنایع نفتی و گازی، رویه عملی فعالان خصوصی در این عرصه بدین سمت بوده که با تعیین شروط داوری در حوزه نفت و گاز در قالب ارجاع اختلافات خود به مراکز داوری مانند ICC، ICSID، UNCITRAL، سعی در مدیریت اختلافات احتمالی و امتناع از ورود به اوضاع نابسامان گذشته را داشته‌اند.
شروط داوری در حوزه نفت وگاز
وقوع اختلاف و طرح دعوا یکی از محتمل‌ترين فرضیه‌هایی است كه در هر قراردادی قابل تصور است و در اين ميان، داوری در حوزه نفت و گاز به عنوان يكي از مهمترين راه‌های حل و فصل اختلافات، به دليل مزايايي چون سهو سرعت، كم هزينه و تخصصي بودن، از جايگاه ويژه‌ای ميان ساز و كارهاي حل اختلافات، به ویژه در قراردادهای نفتی و گازی برخوردار بوده و هست.
به موازات تحول در ساختار اين نوع از قراردادها، شروط داوري نيز شاهد حركتي رو به تكامل بوده است. ساختارشناسي، شروط داوری در حوزه نفت و گاز دو ساختار مشخص را در طول حيات خود تجربه كرده اند كه موضوع بحث ما را در اين مبحث خواهد بود :
شروط داوری کلاسیک
بررسي قراردادهاي نفتي قبل از دهه ۸۰ ميلادي، نشان از عدم وجود رويه‌اي روشن در ساختار شروط داوری در حوزه نفت و گاز و همچنین قراردادهای نفتي دارد؛ بدين شکل بوده که نحوه انتخاب داور يا داوران و شيوه دادرسي و قانون حاكم بر آن و نيز ماهيت دعوا را در هر قراردادی، تبيين ميكردند. رويه‌اي مورد توافق در اين شروط داوری در حوزه نفت و گاز، چنان پراکنده بود كه گاه عملي شدن بخش‌هایی از آنها با مشكلات جدي و حتي با بن‌بست مواجه مي‌گرديد.
با وجود اين، شروط داوري كلاسيك نيز از تاريخ انعقاد قرارداد كنسرسيوم ايران در خيزش بزرگي را در جهت پيشبيني ساز و كارهاي ضروري حل اختلاف در سال ۱۳۳۳ شروع به کار كرد كه میتوان آن را نقطه عطفي در اين حركت تكاملي برشمرد. از بندهای مهم شروط داوری کلاسیک میتوان به موارد زیر اشاره کرد :
- بند اول) شرط داوری مندرج در امتیازات سه گانه لیبی
- بند دوم) داوری در قرارداد شرکت ملی نفت ایران و شرکت فرانسوی (الف)
- بند سوم) داوری در قراردادهای مشارکت مصر با پان آمریکن
- بند چهار) داوری در قراردادهای پان آمریکن و سافایر با شرکت ملی نفت ایران
شروط داوری مدرن
ارجاع بسياري از اختلافات به داوري در حوزه نفت وگاز، كم كم نواقص و مشكلات عملي شروط داوري نسل اول امتيازات و قراردادهاي نفتي را به خصوص در تعيين و تایید داوران و قوانين و مقررات حاكم بر قراردادها و آيين دادرسي داوري، آشكار ساخت.
به نحوي كه نگراني متقابل دولت‌ها و فعالان عرصه اقتصاد و تجارت بين الملل و در رأس آنها شركتهاي نفتي بين المللي از اين موضوع و توابع و تأثيراتش، آنان را تشویق کرد تا ضمن چاره جويي براي استحكام بخشيدن به سرمايه گذاری‌های بين المللي و خارجی، تدابير سازمان يافته تري نيز براي جلوگيري از پراکندگی در رويه‌های داوری اتخاذ كنند.
نتیجه این تلاش‌ها سرانجام با تصویب کنوانسیون‌های مختلف، تدوین مقررات متحدالشکل و ایجاد مراجع داوری نهادی بود. از شروط و بندهای داوری مدرن نیز میتوان به موارد زیر اشاره کرد :
- بند اول) شرط داوری مربوط به پرونده داوری Rakoil v. Deutschtbau
- بند دوم) شرط داوری در قوانین و قراردادها برخی کشورهای شمال آفریقا
- بند سوم) شروط داوری در قراردادهای نفتی برخی کشورهای جنوب غرب آفریقا
نتیجه
بررسي اجمالي برخي قوانين، انواع شکل‌هاي قراردادي و داوري در حوزه نفت و گاز با سطوح بين المللي نشان مي‌دهد كه با متحول شدن ساختارهاي قراردادي بين كشورهاي نفت خيز توسعه نيافته يا در حال توسعه و شركتهاي بين المللي، شروط داوري نيز راه تكامل را در پيش گرفته اند.
بدين شکل است كه هم قانون‌گذاران اين كشورها و هم رويه عملي فعالان خصوصي عرصه نفت و گاز، با ترجيح تعيين چارچوب‌های شرط داوري در حوزه نفت و گاز در قالب ارجاع اختلافات خود به مقررات و احياناً مراكز داوري، همچون آنسيترال، اتاق بازرگاني بين المللي و مركز بين المللي حل و فصل اختلافات تشکیل دادند.
آیا در جلسه داوری دعاوی نفت و گاز، میتوان از حضور وکیل جلوگیری کرد؟
خیر، در این مواقع هردو طرفین میتواند اقدام به اخذ وکیل برا دفاع از خود کنند.
هرینه پرداخت هزینه داوری با کیست؟
در مرحله اول به توافق طرفین و سپس به قواعد داوری بستگی دارد.